Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có quyết định số 2192/QĐ-BVHTTDL về việc công nhận "Lễ đón tiếng sấm đầu năm của dân tộc Ơ Đu ở xã Nga My-Nghệ An" là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình tập quán xã hội và tín ngưỡng.
Lễ đón tiếng sấm đầu năm tồn tại gần 100 năm qua, là lễ hội lớn, quan trọng, có nhiều lễ thức mang đậm sắc thái văn hóa độc đáo, đặc trưng riêng có của dân tộc Ơ Đu. Với việc công nhận này, Nghệ An hiện có 14 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Là một trong số rất ít người còn có khả năng sử dụng được ngôn ngữ Ơ Đu ở bản Văng Môn (xã Nga My, Nghệ An) già làng Lo Văn Cường cho biết: Trong tâm thức của người Ơ Đu, khi nào có tiếng sấm thì đó là thời điểm bước sang năm mới. Người Ơ Đu tổ chức lễ đón tiếng sấm để cầu mong bản làng bình yên, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi người nhiều sức khỏe. Lễ đón tiếng sấm đầu năm được dân bản tổ chức ở trung tâm của bản, thu hút đông đảo mọi người tham gia và diễn ra từ 2 đến 3 ngày.
Một nghi thức cầu khấn của đồng bào Ơ Đu thực hiện trong lễ đón tiếng sấm đầu năm diễn ra khá dài với sắc màu văn hóa bản địa rất độc đáo, đặc trưng. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Người dân Ơ Đu di chuyển các mâm cúng (cúng thần Sấm, cúng làm vía cho dân bản) ra địa điểm cúng được thực hiện ngoài trời ngay trung tâm bản Văng Môn (xã Nga My, Nghệ An). Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Mâm cúng thần Sấm trong lễ đón tiếng sấm đầu năm của đồng bào dân tộc Ơ Đu gồm có đầu lợn luộc, cá suối nướng, các loại thịt luộc, cơm lam màu tím, rượu trắng đựng trong ống nứa, rêu đá, nải chuối và nhiều món ăn truyền thống, đặc trưng riêng có của đồng bào dân tộc Ơ Đu. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Anh Lo Văn Hùng, dân tộc Ơ Đu, bản Văng Môn, xã Nga My chia sẻ: Sáng sớm đầu tiên sau ngày có tiếng sấm, khi thầy cúng (thầy mo) của bản đánh chiêng thông báo việc bản làng sẽ tổ chức đón tiếng sấm thì dân bản nhanh chóng mang các vật dụng sinh hoạt hằng ngày và những quả trứng gà ra suối Nậm Ngân sau bản để chùi, rửa, kỳ cọ sạch sẽ và rửa mặt, chân tay, gội đầu để rửa trôi, rũ bỏ những đen đủi, phiền muộn của năm cũ. Những quả trứng gà được rửa sạch bằng nước mát để mong mọi sự sinh sôi, phát triển, mưa thuận gió hòa. Mọi người đi ra suối, cùng thăm hỏi, chúc nhau những điều tốt đẹp, may mắn, có sức khỏe dẻo dai để làm nương rẫy được nhiều. Mọi người đều cảm thấy vui vẻ, phấn khởi và tin tưởng sang năm mới gặp nhiều may mắn.
Sau nghi thức rửa sạch những đen đủi của năm cũ ở suối thiêng Nậm Ngân, dân bản sẽ về địa điểm tiến hành các lễ thức cúng cầu may trong ngày đầu tiên bước sang năm mới. Cúng bản là nghi thức đầu tiên trong lễ hội tiếng sấm đầu năm của dân tộc Ơ Đu. Thầy mo với vai trò chủ lễ sẽ đọc những lời khấn cầu thông báo và xin phép thổ địa, thần suối, thần rừng cho phép người dân tổ chức lễ và vui chơi trên địa bàn. Xong lễ bản kết thúc, mọi người cùng thụ lộc, uống rượu cần, chúc nhau may mắn.
Thấy cúng, già làng, người có uy tín thực hiện nghi thức buộc chỉ cổ cổ tay, đặt tên và làm vía cho người dân để mong muốn người được cột chỉ cổ tay luôn khỏe mạnh, gặp nhiều niềm vui, may mắn. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Chị em phụ nữ dân tộc Ơ Đu ở bản tái định cư Văng Môn (xã Nga My, Nghệ An) giúp nhau mặc trang phục truyền thống để cùng bà con dân bản đi dự lễ tiếng đón tiếng sấm đầu năm. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Sáng sớm của ngày đầu tiên sau khi bầu trời xuất hiện tiếng sấm, bà con dân bản Văng Môn (xã Nga My, Nghệ An) cùng nhau mang các vật dụng ra suối Nậm Ngân để lau chùi, mang ý nghĩa rửa trôi những đen đủi, phiền muộn trong năm để bước sang năm mới. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Các dụng cụ gắn liền với cuộc sống sinh hoạt hằng ngày của người Ơ Đu được các bà, các mẹ kỳ cọ, chùi rửa kỹ càng. Sạch sẽ để cầu mong những điều mới mẻ, may mắn sẽ đến trong năm mới. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Sau lễ cúng bản là nghi thức cúng thần sấm và cúng làm vía cho dân bản. Thầy cúng Lo Văn Cường cho biết, các lễ vật dân bản dâng cúng đều là món ăn truyền thống từ xa xưa được trao truyền từ nhiều đời của đồng bào dân tộc Ơ Đu, được bày biện trên hai chiếc mâm đan bằng mây, tre và lót lá chuối rừng để thể hiện lòng thành của dân bản với tổ tiên, thần Sấm. Các lễ vật gồm: Đầu lợn luộc, cá suối nướng, các loại thịt luộc, cơm lam màu tím, rượu trắng đựng trong ống nứa, rêu đá, chuối xanh, lạp cá, lá môn, canh măng, gà luộc, xôi nếp, moọc cá… Những món ăn này đều là của dân trong bản đóng góp để dâng cúng.
Trong quá trình diễn ra lễ cúng thần sấm và tổ tiên, thầy mo thực hiện các bài khấn nguyện để cầu mong thần sấm, tổ tiên về thụ hưởng lễ vật và ban phát cho bản làng được yên bình, ấm no, mưa thuận gió hòa, thiên nhiên tươi tốt, mọi người trong bản đoàn kết, nhiều sức khỏe, thuận lợi trong mọi việc. Đồng thời, lễ cúng cũng nhằm bày tỏ lòng tri ân đến tổ tiên, những người đã có công tạo lập, xây dựng bản làng. Sau lễ cúng, thầy mo sẽ thực hiện nghi thức làm vía, đặt tên và buộc những sợi chỉ đen vào cổ tay cho mọi người với ý nghĩa cầu mong luôn khỏe mạnh.
Mở đầu cho lễ đón tiếng sấm đầu năm là nghi thức cúng bản. Đây là nghi thức rất quan trọng để thầy mo, các vị già làng, trưởng bản, người có uy tín sẽ khấn cầu và thông báo xin thổ địa, thần linh trông coi bản làng, cai quản dòng dòng, dãy núi đồng ý cho dân bản tổ chức và đón lễ trên địa bàn. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Sau nghi lễ cúng thần Sấm, thầy mo, già làng, trưởng bản và người có uy tín cùng nâng chén rượu đầu năm để chúc những điều tốt đẹp đến với bản làng trong năm mới. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Ngay sau khi rửa những đen đủi, phiền muộn ở suối thiêng Nậm Ngân chảy quanh sau bản, mọi người sẽ theo chân già làng, thầy cúng di chuyển về địa điểm làm lễ đón tiếng sấm đầu năm. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Khi có tiếng chiêng báo hiệu thời điểm tổ chức lễ đón tiếng sấm đầu năm, đông đảo người dân Ơ Đu di chuyển trên các con đường trong bản Văng Môn về địa điểm để cùng tổ chức đón lễ. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Hoàn tất các lễ cúng đón tiếng sấm đầu năm, cộng đồng người dân Ơ Đu bước vào phần hội với việc tổ chức các trò chơi dân gian, nhảy múa, ca hát, gõ chiêng, nhảy sạp… trong không gian đoàn kết, vui vẻ, hòa đồng, âm thanh sôi động vang vọng khắp núi rừng, bản làng.
Thầy cúng Lo Văn Cường, bản Văng Môn, xã Nga My, tỉnh Nghệ An cho biết, xa xưa khi dân tộc Ơ Đu còn sinh sống biệt lập trong rừng, do chưa có lịch nên tổ tiên của người Ơ Đu không biết thời điểm nào là đến năm mới. Do vậy họ lấy tiếng sấm là dấu hiệu để khởi đầu năm mới. Dịp này, dân bản tổ chức lễ đón tiếng sấm đầu năm, con cháu, anh em, họ hàng, dòng tộc làm ăn xa quê đều về đông đủ để nhớ về cội nguồn.
Người dân Ơ Đu tổ chức vòng xòe để vui chơi, nhảy múa trong lễ đón tiếng sấm đầu năm, thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Chủ lễ (thầy cúng) cùng người dân thực hiện các bài khấn để cầu mong thần Sấm ban phát cho bản làng sự yên bình, ấm no, mọi người trong bản đoàn kết, dồi dào sức khỏe. Ảnh: Xuân Tiến - TTXVN
Kết thúc nghi thức cúng bản, người dân tổ chức thụ hưởng lễ, uống rượu cần trước lúc tổ chức lễ đón tiếng sấm đầu năm. Ảnh: Xuân Tiến-TTXVN
Hiện nay, dân tộc Ơ Đu là một trong 5 dân tộc ít người nhất trên cả nước, tập trung sinh sống ở bản Văng Môn, xã Nga My (Nghệ An) với hơn 100 hộ, gần 350 nhân khẩu. Những năm qua, được sự quan tâm của Nhà nước, các cấp chính quyền nên đời sống văn hóa, tinh thần, thiết chế văn hóa của bà con dân tộc Ơ Đu ngày càng nâng lên rõ rệt. Đặc biệt, bà con Ơ Đu luôn có ý thức gìn giữ phát huy giá trị bản sắc văn hóa, đặc trưng về phong tục văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng dân tộc.
Đến nay, Nghệ An đã có 14 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong số đó có Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012) được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào tháng 11/2014. Những di sản này đều có giá trị đặc biệt về mặt lịch sử, nhân văn và nghệ thuật, góp phần làm giàu kho tàng văn hóa truyền thống của xứ Nghệ, đồng thời khẳng định bản sắc văn hóa vùng miền trong bức tranh đa dạng của văn hóa Việt Nam. Các di sản sẽ tạo điều kiện để địa phương bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc trên địa bàn gắn với phát triển du lịch bền vững.
Tags