Góc nhìn 365: "Giải cứu" Hòn Vọng Phu

Những hình ảnh mới nhất về quá trình thi công dự án bảo tồn, gia cố Di tích quốc gia Hòn Vọng Phu (phường An Hưng, Thanh Hóa) đang xuất hiện rộng rãi trên mặt báo vài ngày qua. Theo kế hoạch, dự án này sẽ hoàn thành vào cuối năm 2025, với kinh phí đầu tư 17 tỉ đồng.

Xem chuyên đề Góc nhìn 365 TẠI ĐÂY

Trước đó, theo những thông tin được chia sẻ, hòn Vọng Phu (thuộc cụm di tích nghệ thuật và thắng cảnh núi Nhồi) đã có 2 vị trí bị sạt lở nặng từ giữa năm 2022 sau khi gặp mưa lớn và sấm sét. Tờ trình dự án của Thanh Hóa cũng cho biết: Di tích có cấu tạo từ đá vôi và bị phong hóa, rạn nứt mạnh theo thời gian.

Nhìn lại, Hòn Vọng Phu không đơn thuần là di tích của riêng Thanh Hóa. Là 1 trong 7 Hòn Vọng Phu được ghi nhận ở Việt Nam, hình tượng ấy đã vượt qua ranh giới của địa phương, để trở thành một phần của tâm thức và ký ức chung cho cả cộng đồng.

Tại đó, câu chuyện về người vợ hóa đá chờ chồng luôn mở ra những giá trị lớn về tình mẫu tử, sự thủy chung, đức hy sinh và cả sức chịu đựng bền bỉ trước thử thách của thiên nhiên lẫn số phận. Bởi thế, từ những mẫu đá tự nhiên, Hòn Vọng Phu đã đi vào truyền thuyết, ca dao, hội họa, âm nhạc… và trở thành một biểu tượng văn hóa truyền thống.

Cũng do vậy, khi Hòn Vọng Phu xứ Thanh đối diện nguy cơ biến mất, đó là nỗi lo không chỉ thuộc về một địa phương mà gắn với cả cộng đồng. Không phải ngẫu nhiên, từ trường hợp của di tích này, nhiều người đã nhắc tới việc Hòn Vọng Phu tại Lạng Sơn từng đổ sụp vào đầu thập niên 1990, trước khi được gắn lại theo hình dáng cũ.

Từ thực tế ấy, có thể thấy, việc tỉnh Thanh Hóa quyết định đầu tư bảo tồn, gia cố Hòn Vọng Phu là một bước đi cần thiết, thể hiện ý thức trách nhiệm với di sản chung của quốc gia. Và ở góc độ chuyên môn, các giải pháp kỹ thuật đang triển khai - từ khoan rút lõi, gia cố thép, bơm vữa, lắp đặt hệ thống chống sét - cũng cơ bản cho thấy sự nghiêm túc, khoa học trong việc bảo vệ di tích này.

Nhưng cũng phải nhắc tới một thực tế mà giới nghiên cứu từng chỉ rõ: Sự biến đổi các cấu trúc đá vôi tự nhiên theo thời gian là một quá trình liên tục vượt khỏi ý muốn của con người. Nói cách khác, từ khía cạnh khoa học, những di tích như Hòn Vọng Phu là kết quả của hàng triệu năm vận động địa chất, của sự bào mòn, phong hóa và biến đổi phức tạp của tự nhiên - để rồi đến một thời điểm nhất định, chúng cũng phải đến lúc "già nua" và biến mất theo quy luật.

Hòn Phụ Tử tại Kiên Giang bị đổ sập một phần vào năm 2006, hòn 649 ở tiểu khu 3 của vịnh Hạ Long bị đổ vào năm 2013 hay việc hòn Thiên Nga (vịnh Bái Tử Long) bị gãy đổ phần đầu vào năm 2016 là những ví dụ cơ bản cho câu chuyện ấy.

Kể vậy không phải để phó mặc di sản cho tạo hóa. Ngược lại, việc hiểu được sự mong manh và giới hạn của những di sản đá vôi càng nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm chủ động gìn giữ chúng cho cộng đồng.

Ở đó, việc gia cố, bảo tồn Hòn Vọng Phu tại Thanh Hóa, chỉ nên là bước đi đầu tiên. Xa hơn những giải pháp kỹ thuật đang được triển khai, đó phải là những kế hoạch dài hơi và đồng bộ, kể từ thiết lập hệ thống quan trắc địa chất, tổ chức khảo sát định kỳ, cảnh báo sớm các nguy cơ, cho đến việc kiểm soát hoạt động khai thác du lịch.

Bảo tồn một di sản không chỉ là câu chuyện của kỹ thuật và kinh tế, mà còn là biểu hiện của tình yêu và sự kính trọng những giá trị đã ăn sâu vào tâm thức cộng đồng. Khi mỗi thế hệ cố gắng "kéo dài" sự sống của những di sản đang già nua trước sức bào mòn của tự nhiên, đó là lúc chúng ta chuyển tới thế hệ tương lai những giá trị vô hình về trách nhiệm với truyền thống, văn hóa và lịch sử.