Góc nhìn 365: Khi Vườn Chuối được "gọi tên"

Hơn 1 tháng đã qua kể từ khi Vườn Chuối - 1 trong những di chỉ khảo cổ lâu đời nhất của Hà Nội - chính thức được xếp hạng di tích cấp thành phố. Thoạt nhìn, sự kiện này dường như không nhận được nhiều sự chú ý so với các thông tin thời sự chủ lưu khác. Tuy nhiên, với những ai quan tâm đến lịch sử và văn hóa Thủ đô, đây lại là một cột mốc này mang ý nghĩa sâu sắc và bền vững.

Xem chuyên đề Góc nhìn 365 TẠI ĐÂY

Bởi, lịch sử nghiên cứu và bảo vệ Vườn Chuối (xã Kim Chung) là một hành trình gian nan kéo dài, kể từ khi di chỉ được phát hiện lần đầu năm 1969.

Hơn nửa thế kỷ qua, đã có 11 cuộc khai quật khảo cổ lớn được tiến hành tại Vườn Chuối, hé lộ một quần thể di vật phong phú: Từ các khu mộ táng thuộc văn hóa Đông Sơn, dấu vết hố hành lễ, hiện vật gỗ, trang sức, gạo hóa than, cho đến những tàn tích luyện kim cổ như xỉ đồng, khuôn đúc, giọt đồng. Từng bước, các phát hiện này đã củng cố nhận định cơ bản: Nơi đây là điểm cư trú, sinh hoạt và mai táng của cộng đồng người Việt cổ, kéo dài từ khoảng 3.500 đến 1.800 năm trước.

Thế nhưng, suốt từng ấy năm, vì nhiều lý do khác nhau, di chỉ Vườn Chuối vẫn chưa được xếp hạng di tích, khiến việc bảo vệ quần thể này luôn rơi vào tình trạng mong manh do thiếu hành lang pháp lý. Đặc biệt, khoảng 20 năm gần đây, với tốc độ phát triển của thành phố, di chỉ từng đứng trước nguy cơ bị xóa sổ khi chồng lấn với các quy hoạch giao thông và xây dựng khu đô thị.

Điều may mắn - và cũng là điểm sáng quan trọng - gắn với Vườn Chuối chính là câu chuyện về nỗ lực bảo vệ của cộng đồng địa phương và giới khoa học. Từ những kiến nghị kiên trì của các nhà khảo cổ, những ý kiến tâm huyết gửi tới lãnh đạo thành phố của các chuyên gia, cho đến sự tận tâm và quyết liệt của người dân nơi đây trong việc gom nhặt, bảo vệ di vật trước nạn đào trộm cổ vật - tất cả đã tạo nên một sức mạnh tổng hợp để gìn giữ di sản này.

Từ góc nhìn ấy, việc Vườn Chuối được xếp hạng di tích không chỉ là thành quả của một chuỗi nỗ lực bền bỉ trong nhiều năm, mà còn là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự đồng thuận và nhập cuộc của chính quyền Hà Nội - khi di chỉ này đã được đưa vào diện bảo vệ theo đúng quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

***

Giờ đây, khi phát triển công nghiệp văn hóa trở thành một nhiệm vụ quan trọng đối với Hà Nội, di chỉ Vườn Chuối cũng đứng trước nhiều cơ hội mới để tiếp tục khảo sát, khai quật chuyên sâu, tổ chức bảo tồn bền vững, đồng thời nghiên cứu các mô hình nhằm phát huy tối đa những lớp giá trị tiềm năng.

Và, nhiều người đã nhớ tới ý tưởng của PGS Nguyễn Văn Huy, từng được vinh danh tại giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội (do Báo Thể thao & Văn hóa tổ chức) năm 2018: Quần thể này cần được đầu tư để trở thành một công viên khảo cổ, kết hợp giữa cây xanh, đường dạo, các nhà trưng bày và bảng thông tin. Mô hình ấy không chỉ giúp công chúng tiếp cận với các tầng văn hóa cổ xưa gắn với những cư dân đầu tiên của thành phố, mà còn là trung tâm lan tỏa hoạt động giáo dục, du lịch, trải nghiệm cho cộng đồng, tạo nên một điểm đến văn hóa tại phía Tây Hà Nội.

Sau nhiều năm chờ đợi để được "gọi tên", di chỉ Vườn Chuối đã bước sang một chặng đường mới - nơi thử thách không còn là nguy cơ bị lãng quên, mà là những bài toán đặt ra để di sản này trở thành một quần thể sống động, kết nối quá khứ và hiện tại trong dòng chảy lịch sử của Hà Nội. Đó không còn là câu chuyện của những người dân địa phương hay giới chuyên môn, mà đã trở thành nhiệm vụ chung của cộng đồng, chính quyền và các thế hệ người Hà Nội hôm nay.