Vẹn nguyên bài học chớp thời cơ trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân ta từ khi có Đảng lãnh đạo, mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam. 

Chuyên đề 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9

Một trong những yếu tố góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đó chính là nghệ thuật tạo thời cơ, nhận định chính xác thời cơ, đồng thời kiên quyết chớp thời cơ phát động toàn dân nổi dậy tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Cho đến nay, bài học về thời cơ từ Cách mạng Tháng Tám vẫn vẹn nguyên giá trị, đặc biệt khi đất nước ta đang chuẩn bị thế và lực để vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Chuẩn bị lực lượng và dự đoán thời cơ

Cuối năm 1939, chiến tranh thế giới lần thứ II nổ ra và lan rộng khắp châu Âu, tình hình thế giới và trong nước có những chuyển biến mau lẹ.

Năm 1940, phân tích về diễn biến cuộc chiến tranh giữa phe phát xít và Ðồng minh, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc khẳng định, thắng lợi cuối cùng sẽ thuộc về phe dân chủ và nhận định thời cơ giải phóng dân tộc đang đến rất gần, tình thế cách mạng sắp xuất hiện. Tháng 6/1940, được tin Pháp đầu hàng phát xít Đức, Người nhận định: "Là một cơ hội rất thuận lợi cho cách mạng Việt Nam. Ta phải tìm mọi cách về nước ngay để tranh thủ thời cơ. Chậm trễ lúc này là có tội với cách mạng" (1). Và ngày 28/1/1941, sau 30 năm bôn ba nước ngoài, Bác về nước trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng Việt Nam.

Bốn tháng sau đó, tháng 5/1941, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 8 nhận định: "Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được" (2).

Đồng thời, Hội nghị Trung ương 8 đã chủ trương tăng cường hơn nữa khối đại đoàn kết dân tộc, nhằm tập hợp tất cả mọi giai cấp, mọi tầng lớp, mọi đảng phái, mọi thành phần dân tộc, mọi cá nhân, tất cả những ai có tinh thần cách mạng, yêu nước, đấu tranh chống đế quốc Pháp, phát xít Nhật cùng bè lũ tay sai. Tại Hội nghị, Đảng ta đã thành lập Mặt trận Việt Minh, quy tụ mọi giai cấp, tầng lớp cùng đoàn kết lại thông qua các hội: Nông dân cứu quốc, công nhân cứu quốc, thanh niên cứu quốc, phụ nữ cứu quốc, nhi đồng cứu quốc... tạo thành khối đại đoàn kết toàn dân tộc rộng rãi, vững chắc.

Tháng 10/1944, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Thư gửi đồng bào toàn quốc phân tích tình hình thế giới có nhiều thuận lợi, Người nhận định: "Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ ở trong một năm hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh" (3). Để đáp ứng yêu cầu của cách mạng, ngày 22/12/1944, thực hiện chỉ đạo của Bác, Đội tuyên truyền giải phóng quân (tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam) được thành lập với nhiệm vụ là hoạt động vũ trang tuyên truyền, kết hợp chính trị với quân sự.

Cùng với xây dựng và củng cố lực lượng cách mạng về mọi mặt, ta chủ động tiến hành đấu tranh cách mạng từng phần, nhằm góp phần thúc đẩy thời cơ chín muồi. Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, độc chiếm Đông Dương. Ngày 12/3/1945 Đảng ta ra Chỉ thị: "Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta". Như một "tia chớp", Chỉ thị được truyền đi nhanh chóng. Phong trào đấu tranh chính trị và vũ trang của nhân dân ta diễn ra sôi nổi trên nhiều địa phương, nhất là ở Bắc Bộ. Lúc này, nạn đói đang diễn ra nghiêm trọng, đó cũng là một trong những lý do để Đảng ta chủ trương "phá kho thóc địch, giải quyết nạn đói". Phong trào bùng lên và chính cuộc đấu tranh rộng lớn về kinh tế đã thổi lên ngọn lửa đấu tranh chống Nhật, phá chính quyền của địch, đưa quần chúng nhân dân vào cuộc khởi nghĩa từng phần, lập ra chính quyền cách mạng ở địa phương.

Kiên quyết nắm bắt, tận dụng và chớp thời cơ

Tháng 8/1945, phát xít Đức đầu hàng đồng minh; ở Đông Dương quân Nhật hoảng loạn, phong trào cách mạng cả nước sôi sục, những điều kiện cho tổng khởi nghĩa đã chín muồi, Bác nói: "Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải cương quyết giành cho được độc lập" (4). Và "Cần phải tranh thủ từng giây, từng phút tình hình sẽ biến chuyển nhanh chóng, không thể để lỡ cơ hội" (5).

Nắm chắc thời cơ đó, Trung ương Đảng đã triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng và Đại hội đại biểu quốc dân ở Tân Trào (ngày 13/8), chủ trương phát động toàn dân tổng khởi nghĩa giành chính quyền trước khi quân đồng minh vào nước ta giải giáp quân đội Nhật. Tiếp đó, Đại hội quốc dân Tân Trào họp, tán thành chủ trương tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh và bầu Ủy ban dân tộc giải phóng.

Ngay sau đó, Bác gửi thư kêu gọi tổng khởi nghĩa tới đồng bào cả nước, trong đó khẳng định: "Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta" (6).

Chớp thời cơ chiến lược "ngàn năm có một", dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng bào trong cả nước đã đồng loạt đứng dậy khởi nghĩa giành chính quyền. Chỉ trong chưa đầy nửa tháng (từ 14 đến 28/8/1945), cuộc tổng khởi nghĩa đã thắng lợi hoàn toàn, chấm dứt sự thống trị của thực dân Pháp, phát xít Nhật và chế độ phong kiến, chính quyền về tay nhân dân. Từ đây, nhân dân Việt Nam thoát khỏi thân phận nô lệ trở thành người chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình; đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập, tự do gắn với chủ nghĩa xã hội.

Thành quả Cách mạng Tháng Tám là kết tinh công sức, trí tuệ, ý chí, máu xương của toàn thể dân tộc Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Đó là thành quả từ công tác chuẩn bị thực lực và tiềm lực cách mạng chu đáo, khoa học và sự mẫn cảm về chính trị trong nhận diện tình thế, thời cơ cách mạng của Đảng ta.

Vận dụng bài học về thời cơ trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Bài học mẫu mực về tận dụng thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã không ngừng được phát huy, phát triển trong các thời kỳ chiến đấu và chiến thắng vẻ vang của toàn quân, toàn dân ta, lập nên chiến thắng Điện Biên Phủ "lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu" năm 1954 và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975 mang tầm cao thời đại. Từ đây, đất nước hoàn toàn độc lập, giang sơn thu về một mối, đưa cả nước bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Bài học nhận định, nắm bắt thời cơ chiến lược tiếp tục được vận dụng sáng tạo, góp phần quyết định giúp cho Đảng ta lãnh đạo đất nước vượt qua những thử thách sống còn, giành được những thắng lợi có tính chất lịch sử. Quyết định phát động công cuộc đổi mới vào năm 1986 (Đại hội Đảng lần thứ VI) là một quyết sách chiến lược vĩ đại, đã đưa sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới: Kỷ nguyên đổi mới và phát triển, vượt qua khủng hoảng trầm trọng. Trong mọi hoàn cảnh, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, trên tinh thần "dĩ bất biến, ứng vạn biến", nắm vững thời và thế, phát huy sức mạnh tổng lực của dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại đã được Đảng vận dụng linh hoạt để đưa đất nước tiến lên, đổi mới và hội nhập.

Nhờ đó, qua gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành quốc gia có nền kinh tế năng động, một hình mẫu thành công về phát triển và hội nhập. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhân dân Việt Nam đã kiên trì, sáng tạo đưa đất nước vượt qua bao thách thức, giành được những thành tựu chưa từng có trong lịch sử. Từ một nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu, trình độ thấp, bị bao vây, cấm vận, Việt Nam đã trở thành một trong 32 nền kinh tế lớn nhất thế giới, quy mô kinh tế tăng gần 100 lần so với năm 1986; nằm trong nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu về thương mại và thu hút vốn đầu tư nước ngoài; thu nhập bình quân đầu người tăng từ dưới 100 USD lên 4.700 USD năm 2024; các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến, công nghệ cao, du lịch, giáo dục, y tế… đều đạt những bước tiến vượt bậc. Đời sống của người dân được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, hiện chỉ còn 1,93% (theo chuẩn đa chiều) so với mức hơn 60% năm 1986.

Từ một đất nước bị bao vây cô lập, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia trên thế giới, có quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với 37 nước, trong đó bao gồm 5 nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Việt Nam là thành viên tích cực của hơn 70 tổ chức quốc tế và khu vực, có uy tín ngày càng cao trong cộng đồng quốc tế.

Những kết quả, thành tựu và vị thế đạt được trong kỷ nguyên độc lập - tự do và kỷ nguyên đổi mới và phát triển đã tạo thế và lực để Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, khởi đầu từ Đại hội lần thứ XIV của Đảng. Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc là kỷ nguyên phát triển bứt phá, tăng tốc dưới sự lãnh đạo của Đảng, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, phồn vinh, hạnh phúc; đuổi kịp, tiến cùng, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao; mọi người dân đều được phát triển toàn diện, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, văn minh.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số đang mở ra những cơ hội chưa từng có. Song, đất nước ta cũng đứng trước nhiều thách thức mới: nguy cơ tụt hậu, nguy cơ "bẫy thu nhập trung bình", biến đổi khí hậu, già hóa dân số, những biến động phức tạp của tình hình thế giới... Cùng với đó, tình hình thế giới biến đổi nhanh chóng, phức tạp, khó lường cùng cuộc cách mạng công nghệ 4.0 diễn ra mạnh mẽ. Tình hình đó đòi hỏi Đảng và nhân dân tiếp tục phát huy tinh thần nhạy bén, chủ động, bám sát và tổng kết thức tiễn, nâng cao năng lực phân tích và dự báo những biến chuyển của tình hình quốc tế, đón đầu những thành tựu về khoa học, công nghệ của nhân loại, kịp thời lãnh đạo thực hiện những quyết sách phát triển.

Ngày 31/10/2024, trong buổi trao đổi chuyên đề "Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc" với các học viên Lớp bồi dưỡng, cập nhật kiến thức, kỹ năng đối với cán bộ quy hoạch Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIV, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: "Thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, từ nay đến năm 2030 là giai đoạn quan trọng nhất để xác lập trật tự thế giới mới, đây cũng là thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng, giai đoạn nước rút của cách mạng Việt Nam để đạt mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo tiền đề vững chắc đạt mục tiêu 100 năm thành lập nước. Sự biến chuyển có tính thời đại đem đến thời cơ, thuận lợi mới, đồng thời cũng có nhiều thách thức, trong đó mặt thách thức nổi trội hơn và thời cơ mới còn có thể xuất hiện trong khoảnh khắc giữa những thay đổi đột biến trong cục diện thế giới. Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, nhất là trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đem đến cơ hội mà những quốc gia đang phát triển, chậm phát triển có thể nắm bắt để đi trước đón đầu, phát triển vượt bậc."

Với thời cơ chiến lược quan trọng như vậy, người đứng đầu Đảng ta lưu ý, "cần phải có kế hoạch dài hạn để đạt được mục tiêu đã đề ra. Bởi thế giới đang thay đổi liên tục, chuyển mình chậm là lạc hậu với thế giới".

Tiếp đó, tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2024, triển khai công tác năm 2025 của Chính phủ và chính quyền địa phương được tổ chức theo hình thức trực tuyến ngày 8/1/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ: "…chúng ta cần quán triệt và hành động khẩn trương, quyết liệt, biến nhận thức thành hành động cụ thể, ý chí thành hiện thực. Mọi cơ hội đang đến với chúng ta phải được nắm bắt kịp thời, bởi nếu để vuột mất cơ hội, chúng ta sẽ có lỗi với lịch sử và với nhân dân."

Mới đây nhất, trong bài viết "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một", người đứng đầu Đảng ta, Tổng Bí thư Tô Lâm một lần nữa khẳng định: "Chúng ta không thể để đất nước tụt hậu. Chúng ta không thể để dân tộc đánh mất cơ hội. Chúng ta không thể để lặp lại những vòng xoáy của lịch sử. Vì vậy, phải đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết. Chúng ta phải hành động vì tương lai lâu dài chứ không vì thành tích ngắn hạn. Phải kiên định giữ gìn độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định. Đồng thời phải đổi mới mạnh mẽ trong tư duy phát triển, cải cách hành chính, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, kinh tế thị trường định hướng XHCN, có sự quản lý của Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng và xây dựng Xã hội XHCN hiện đại".

Ý thức sâu sắc yêu cầu lịch sử đó, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đang dốc sức nỗ lực, quyết tâm đổi mới mạnh mẽ hơn, sáng tạo không ngừng, đoàn kết và chung sức đồng lòng, với mục tiêu cao nhất là xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc, hùng cường, thịnh vượng. Công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong giai đoạn mới không chỉ đòi hỏi khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường vốn đã được hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử, mà còn cần phát huy cao độ trí tuệ, bản lĩnh, sức sáng tạo của con người Việt Nam trong thời đại mới. Đây cũng chính là điều Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh trong bài viết "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một": "Thế kỷ XXI là thế kỷ của những dân tộc biết làm chủ vận mệnh của mình. Và dân tộc Việt Nam - với tất cả những bài học từ quá khứ, với tất cả sự đoàn kết hôm nay - nhất định sẽ viết tiếp những chương mới rực rỡ trong hành trình phát triển của mình. Vì một nước Việt Nam độc lập, tự do, hạnh phúc, phồn vinh, văn minh, thịnh vượng, có vị thế và tiếng nói quan trọng trong cộng đồng quốc tế."

(1): Đầu nguồn, Nxb Văn học, Hà Nội, 1975, tr 234.

(2): Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, t.7, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.113

(3) Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.3, tr.506

(4), (5): Hồ Chí Minh, Biên niên tiểu sử, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1993, t2, tr.256, tr.258

(6) Hồ Chí Minh Toàn tập, sđd, t3, tr.554.